Στον δυτικό μυχό του κόλπου της Νάουσας στη βόρεια Πάρο, κοντά στις διάσημες Κολυμπήθρες, υψώνεται ο λόφος των Κουκουναριών. Σε θέση στρατηγικής σημασίας βρίσκεται μια από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες ακροπόλεις στο Αιγαίο, με ευρήματα κατοίκησης από την ύστερη νεολιθική έως την πρώιμη αρχαϊκή περίοδο.

Μια σπάνια περίπτωση αρχαιολογικού παλίμψηστου, που διατηρεί εννέα επάλληλα στρώματα κατοίκησης σε βαθμιδωτή διάταξη. Παρόλα αυτά λίγοι στην Πάρο φαίνεται να γνωρίζουν την αξία αυτής της περιοχής και ακόμα πιο λίγοι είναι αυτή που αποτίνουν τον δέοντα σεβασμό.

Από τον Dr Alexander Aston, δημοσιοποιήθηκε η παρακάτω επιστολή σχετικά με κίνηση βανδαλισμού στην περιοχή «Κουκουναριές».

«Αγαπητοί φίλοι και φίλες,

Είμαι αρχαιολόγος με έδρα την Οξφόρδη που αγαπά την Πάρο. Πρόσφατα, πήγα στην κορυφή των Κουκουναριών για πρώτη φορά από το 2019 και ανακάλυψα ότι κάποιος είχε κατασκευάσει αυτή τη στήλη από πέτρες (βλ.: φωτό).

Η συγκεκριμένη κίνηση συνιστά βανδαλισμό, δεδομένου ότι οι Κουκουναριές αποτελούν έναν αρχαιολογικό χώρο με μακρά ιστορία. Όποιος δημιούργησε αυτή τη στήλη προκάλεσε σοβαρές ζημιές σε μία από τις μόνες εναπομείνασες κατασκευές της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού σε ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο. Κυριολεκτικά ένα από τα πιο σπάνια και πολύτιμα μέρη των Κουκουναριών υπέστη φθορά. Ίσως εδώ θα είχε νόημα να πούμε δύο λόγια για τον χώρο. Αν και οι Κουκουναριές είναι γνωστές ως «Μυκηναϊκή Ακρόπολη», στην πραγματικότητα, η μυκηναϊκή κατοχή του χώρου ήταν πολύ σύντομη με διάρκεια περίπου 40 χρόνια. Οι Κουκουναριές αποτελούν έναν από τους πιο σταθερά κατοικημένους χώρους σε ολόκληρο το Αιγαίο. Υπάρχουν ενδείξεις ότι κατοικούνταν από την Ύστερη Νεολιθική (7 έως 5 χιλιάδες χρόνια πριν) μέχρι την Αρχαϊκή περίοδο (700-650 π.Χ.). Μάλιστα, υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία υποδεικνύουν ότι οι Κουκουναριές κατοικούνταν για σχεδόν 5.000 χρόνια. Το κτίριο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού το οποίο υπέστη το βανδαλισμό χρονολογείται περί την 3η χιλιετία π.Χ, η οποία συμπίπτει με την περίοδο κατασκευής των Κυκλαδικών ειδωλίων.

Αυτή η κατασκευή είναι το μοναδικό ανέπαφο κτίριο από αυτήν την περίοδο μιας και οι Μυκηναίοι ενσωμάτωσαν τα υπόλοιπα απ’ όσα είχαν ήδη χτιστεί στο φρούριο τους. Μάλιστα γνωρίζουμε ότι πρέπει να ήταν ένας σημαντικός χώρος κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού μιας και η κατασκευή του φαίνεται να ήταν δύσκολη δεδομένης της τοποθεσίας στην οποία χτίστηκε ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι είχε αποχετευτικό σύστημα το οποίο υποδεικνύει ότι είχε διεξαχθεί μελέτη για την κατασκευή του. Η δομή στο σύνολό της συνιστά ένα σημαντικό μηχανικό επίτευγμα της περιόδου, με τις Κουκουναριές να αποτελούν μια από τις σημαντικότερες τοποθεσίες στον πρώιμο Κυκλαδικό κόσμο.

Καθίσταται έτσι σαφές ότι όποιος δημιούργησε αυτή τη στήλη από πέτρες, έβλαψε πολύ σοβαρά ένα μέρος που είναι ιδιαίτερα ξεχωριστό τόσο για την Πάρο όσο και για την κληρονομιά της Ελλάδας. Σε κάθε περίπτωση αμφιβάλλω η συγκεκριμένη κίνηση να έγινε με σκοπό να βλάψει ένα σπάνιο και ιδιαίτερο μέρος όπως αυτό στις Κουκουναριές. Είναι πιθανότερο να ήταν αποτέλεσμα άγνοιας παρά δόλου. Λέγοντας λοιπόν όλα τα παραπάνω ενθαρρύνω όποιον και όποια το επιθυμεί να επισκεφτεί τις Κουκουναριές δείχνοντας όμως πάντα και τον δέοντα σεβασμό που αρμόζει σε ένα τέτοιο χώρο. Εάν κάποιος/α θα ήθελε να μάθει περισσότερα για τον αρχαιολογικό χώρο, μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μου. Θα σας ξεναγήσω με πολλή χαρά, προφέροντας σας μια εικόνα για το τι συνέβαινε εκεί. Ελπίζω πραγματικά κάποια στιγμή να γίνει κατανοητό πόσο εκπληκτικός και ιδιαίτερος αρχαιολογικός χώρος είναι οι Κουκουναριές, και καθένας και καθεμιά που τον επισκέπτεται να του φέρεται με τον δέοντα τρόπο».

Κουκουναριές: Η πανάρχαια ακρόπολη του Αιγαίου

Ο επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων, Δημήτρης Σκιλάρντι, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Η Καθημερινή», στις 18/7/2018 υποστήριξε για την ακρόπολη στις Κουκουναριές, ότι «είναι ένα μεγάλο εθνικό κεφάλαιο και ίσως από τις πιο σπουδαίες θέσεις στο Αιγαίο».

Τα 1.500 κιβώτια με κινητά ευρήματα κρύβουν ιστορίες αιώνων. Από την 5η χιλιετία π.Χ. έως την εποχή του λυρικού ποιητή της Πάρου, του Αρχιλόχου, τον 7ο αιώνα π.Χ., με οικισμούς που άνθησαν και έσβησαν στον λόφο. Ο χαλινός αλόγου που βρέθηκε στην κορυφή της ακροπόλεως θυμίζει ευρήματα που έχουμε σε μεγάλες μυκηναϊκές ακροπόλεις, όπως στις Μυκήνες, στη Μιδέα και στον Ορχομενό, ενώ το εντυπωσιακό μαρμάρινο ειδώλιο (3200-2700 π.Χ.) καθρεφτίζει τη δραστηριότητα των φημισμένων εργαστηρίων της Πάρου. Σε θέση στρατηγικής σημασίας βρίσκεται μία από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες ακροπόλεις στο Αιγαίο.

Όπως έλεγε στη συνέχεια σε εκείνη τη συνέντευξη: «Όλα ξεκίνησαν το 1973 ως επιφανειακή έρευνα στην Παροικιά και στις Κουκουναριές, και τρία χρόνια αργότερα στράφηκε στις Κουκουναριές γιατί υπήρχαν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που μας προκάλεσαν ενδιαφέρον. Η χρονική συνέχεια που φαινόταν να υπάρχει και ταυτόχρονα όστρακα τα οποία έδειχναν να συνδέονταν με τους λεγόμενους σκοτεινούς χρόνους. Μια πολύπλοκη περίοδος της ελληνικής ιστορίας που ξεκινάει από τον 12ο αιώνα π.Χ. και φτάνει έως το 900 π.Χ.». Οι ανασκαφές σταμάτησαν το 1992, όχι με τη δική του θέληση. Όμως την τελευταία πενταετία με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Λεβέντη επανεξετάζεται το υλικό και η μελέτη του συνεχίζεται με ταχύτατους ρυθμούς.

Στον πρώτο τόμο «Κουκουναριές Πάρου. Οι ανασκαφές και η ιστορία της πανάρχαιης ακρόπολης του Αιγαίου», που εκδόθηκε από τις Ανασκαφές Πάρου – Κέντρο Ιστορικών και Αρχαιολογικών Σπουδών (ακολουθούν άλλοι δύο), αναδεικνύεται η σημασία της ανασκαφής που διενήργησε ο Σκιλάρντι υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Παρακολουθούμε μια μετάλλαξη, έλεγε στην «Κ», «πώς μια αγροτική κοινωνία μεταβλήθηκε τον 12ο αι. π.Χ. σε μια μυκηναϊκή, με εμπορικές επιδιώξεις, ένα πλουσιότατο ηγεμονικό συγκρότημα. Ήταν ένα οχυρό. Και βλέπουμε πώς τον 10ο αι. π.Χ. και γύρω στο 900 π.Χ. στην ίδια θέση, εκεί όπου υπήρχε το ηγεμονικό συγκρότημα, δημιουργήθηκε μέγαρο αψιδωτού σχήματος όπου διέμενε ο αρχηγός του οικισμού.

Ο λόφος μετατρέπεται σε οικιστικό σύνολο που ανανεώνεται περίπου κάθε 100 χρόνια. Τον 8ο αι. π.Χ. έχουμε έναν πολύ σπουδαίο οικισμό που αποτελείται από παραλληλόγραμμες κατοικίες οι οποίες καταλάμβαναν πάλι τα ερείπια των αρχαιοτέρων στρωμάτων. Σπίτια που συνδέονται με αριστοκρατικές οικογένειες της Πάρου. Καταστράφηκαν από σεισμό γύρω στο 700 π.Χ., αλλά αμέσως μετά, στην περίοδο που αρχίζει να εξαπλώνεται η ιδέα της δημιουργίας των αρχαίων πόλεων, στα νότια πρανή του λόφου δημιουργείται νέος οικισμός, ο οποίος είναι αρχαϊκός». Τα σπίτια συγκεντρώνονται γύρω από τον ναό της Αθηνάς κι συστήνουν μια πόλη, με αγορά και Πρυτανείο. Σφραγίσματα του 4ου αι. π.Χ., που βρέθηκαν εκεί, δείχνουν ότι ο χώρος παρέμεινε ενεργός μέχρι τον 3ο αι. π.Χ.

Το 1992 εγκρίθηκε από το ΚΑΣ η δημιουργία μουσείου σε σχέδια του αρχιτέκτονα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Σπ. Κοκκολιάδη. Δεν έγινε ποτέ. «Σήμερα με χρήματα του Ιδρύματος Λεβέντη έχει συνταχθεί μελέτη για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου, η οποία βρίσκεται εδώ και ένα χρόνο στο υπουργείο Πολιτισμού περιμένοντας την έγκριση του ΚΑΣ. Ακολουθεί δεύτερη μελέτη τον Σεπτέμβριο». Το όραμα του Σκιλάρντι ήταν να αναδειχθούν οι Κουκουναριές Πάρου και η οικολογική σημασία του αρχαιολογικού χώρου. Επίσης να δημιουργηθεί (το είχε προτείνει) ένας άξονας πολιτιστικής περιήγησης ο οποίος θα ξεκινάει από τη βόρεια Πάρο συμπεριλαμβάνοντας όλους τους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής και τις θέσεις, φτιάχνοντας ένα ωραίο αφήγημα για τη διαχρονικότητα του νησιού.

ΠΗΓΗ: ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥ