Μιχάλη Φραγκίσκου, Περιφερειακού Συμβούλου, Γραμματέα Περιφερειακού Συμβουλίου Νοτίου Αιγαίου.

Προστατεύουμε το πιο απειλούμενο με εξαφάνιση θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης.

Άρθρο με βάση τις απόψεις της παράταξης «Ανοικτοί Ορίζοντες στο Νότιο Αιγαίο» για την ΣΜΠΕ του «Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων», όπως εκφράστηκαν στο Π.Σ. της 29/1/2024.

Το σχέδιο «Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων (ΥΑΠ)», αφορά άμεσα την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, αφού ο τοπικός αριθμός των πάρκων, η έκταση και η ισχύς τους αντιστοιχούν στο ¼ του συνολικού σχεδίου ισχύος 12,4 GW. Τα Υπεράκτια Πάρκα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου βρίσκονται στη Γυάρο (χωρισμένα σε τρεις υποπεριοχές), δύο στη Δονούσα και ένα στη Ρόδο, Κάρπαθο και Κάσο, όλα πλωτά σε λίγα μίλια (1-3) από τις ακτές, έξω από προστατευόμενες περιοχές NATURA, με εξαίρεση το Πάρκο της Γυάρου.

Η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων συζητήθηκε στη τελευταία συνεδρίαση του ΠΣ Νοτίου Αιγαίου ώστε να δοθεί η απαραίτητη γνωμοδότηση.

Τα Υπεράκτια Πάρκα αποτελούν εναλλακτική λύση στα νησιωτικά ορεινά αιολικά πάρκα, για τα οποία έχουν εκδηλωθεί έντονες αντιδράσεις. Επομένως θα μπορούσε να είναι καλοδεχούμενα, ως μέρος της λύσης, αλλά με προσοχή. Γιατί όπως διαπιστώνει η Ειδική Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου «Ενέργεια από υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές στην ΕΕ» (2023), οι πολυάριθμες περιβαλλοντικές πτυχές της ανάπτυξης των Υπεράκτιων Πάρκα δεν έχουν ακόμη αναγνωρισθεί και το δυνητικά σημαντικό περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα στη θαλάσσια ζωή δεν έχει συνεκτιμηθεί επαρκώς.

Θεωρούμε ότι η προτεινόμενη ΣΜΠΕ είναι βεβιασμένη, εμφανίζει σοβαρές νομικές ελλείψεις και πολλές αστοχίες. Συγκρούεται σε βασικά σημεία με την νομοθεσία της Ε.Ε. για το περιβάλλον. Παρακάμπτει τη νομική και ουσιαστική υποχρέωση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού. Συγκρούεται με την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα με Ορίζοντα το 2030. Τα ΥΑΠ χωροθετούνται σε περιοχές υψηλής σημασίας για τα θαλασσοπούλια, πάνω σε ευαίσθητους οικότοπους και σε μη ικανοποιητική απόσταση από τόπους αναπαραγωγής. Η μικρή (1-3μίλια) απόσταση από τις ακτές έχει δυσμενή επίδραση στο παράκτιο τοπίο, οικιστικό και πολιτιστικό περιβάλλον και στον τουρισμό. Με επιπτώσεις στη ναυσιπλοΐα, αλιεία, ασφάλεια σκαφών, στο θαλάσσιο τουρισμό.

Η περίπτωση του προτεινόμενου Υπεράκτιου Πάρκου της Γυάρου απαιτεί ιδιαίτερη μελέτη με προσεκτική εστίαση. Η νήσος Γυάρος γνωστή ως τόπος ιστορικής μνήμης, δεν υστερεί καθόλου σε περιβαλλοντική δημοφιλία, αφού αναγνωρίζεται ως μια από τις σημαντικότερες ΘΠΠ της χώρας, με προβολή σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Από τα 2011 το νησί και θαλάσσια ζώνη τριών μιλίων είναι προστατευόμενη περιοχή  ως NATURA 2000 - GR4220033 (ΦΕΚ Δ’ 60/2011), με χαρακτηρισμό Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ). Από το 2015 η θαλάσσια ζώνη της NATURA 2000 γύρω από τη Γυάρο χαρακτηρίζεται με ΥΑ (ΦΕΚ Δ’ 463/2015) θαλάσσιο Καταφύγιο Άγριας Ζωής (ΚΑΖ), με σκοπό την προστασία της μεσογειακής φώκιας (Monachus monachus), του Μύχου (Puffinus yelkouan), των λειμώνων Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) και των υφάλων (τραγάνας) (Coralligene formations).

Το 2013 – 2017 υλοποιήθηκε στη Γυάρο το πρόγραμμα  ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE: «Ολοκληρωμένη προστασία για τη Μεσογειακή φώκια στις Βόρειες Κυκλάδες» από το WWF Ελλάς, κρατικούς και περιφερειακούς φορείς, Πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα.

Οι επιστημονικές έρευνες του προγράμματος έδειξαν πως στις παραλίες και τις σπηλιές της Γυάρου ζει και αναπαράγεται περίπου το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού της μεσογειακής  φώκιας  Monachus  monachus, του πιο απειλούμενου με εξαφάνιση και σπάνιου θαλάσσιου θηλαστικού της Ευρώπης. Επίσης διαπιστώθηκε ότι πάνω από το 50% της θαλάσσιας περιοχής της Γυάρου καλύπτεται από οικότοπους προτεραιότητας (1170) μοναδικούς κοραλλιογενείς σχηματισμούς και λιβάδια ποσειδωνίας, ανακάλυφθηκε δε μία μοναδική αποικία περίπου 2.000  ζευγαριών του σπάνιου θαλασσοπουλιού Μύχου.

Τα στοιχεία της έρευνας του ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE θεσμοθετήθηκαν με ΥΑ το 2019 (ΦΕΚ Δ’ 389/2019), ώστε η Περιοχή της Γυάρου να χαρακτηριστεί Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή (ΘΠΠ), χωρισμένη σε τρεις θαλάσσιες ζώνες Θ1, Θ2 και Θ3.

Το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης ΥΑΠ, οριοθετηθεί δύο υποπεριοχές του Υπεράκτιου Πάρκου-Γυάρου μέσα στις προστατευόμενες ζώνες Θ3 και Θ2 του νησιού, καλύπτοντας το 20% του προστατευόμενου χώρου, ενώ η τρίτη υποπεριοχή του πάρκου βρίσκεται ακριβώς στα όρια της Θ3, παρά το γεγονός ότι η ίδια η μελέτη αναγνωρίζει γενικώς τη σημασία των οικοτόπων 1170-ύφαλοι, του απειλούμενου θαλασσοπουλιού Μύχου και της απειλούμενης μεσογειακής φώκιας. Η ίδια η ΣΜΠΕ θεωρεί κριτήριο αποκλεισμού την ύπαρξη περιοχών προστασίας της φύσης.

Αναφέρει για τον οικότοπο 1170 «Ύφαλοι» με παρουσία δασών μακροφυκών, στρωμάτων οστρακοειδών, επιφανειών με σφουγγάρια, κοράλλια και κοραλλιογενή στρώματα, αποτελεί ένα από τους πιο ευαίσθητους θαλάσσιους οικοτόπους και είναι δυνητικά περισσότερο ευάλωτος στην εγκατάσταση ΥΑΠ…»

Για το απειλούμενο θαλασσοπούλι Μύχο, αναφέρει ότι “…η άμεσα ζωτική περιοχή είναι συνήθως μερικές δεκάδες χιλιόμετρα από τη θέση φωλεοποίησης, ενώ οι ζωτικοί χώροι τροφοληψίας μπορεί να εκτείνονται και σε εκατοντάδες χιλιόμετρα από την θέση της φωλιάς”.

Και για τη φώκια αναφέρει ότι «…οι φώκιες που βγαίνουν στην ξηρά πιθανόν να διαταράσσονται από τον αερομεταφερόμενο θόρυβο που παράγεται κατά την κατασκευή και λειτουργία των πάρκων. Είναι πιο ευαίσθητες σε επαναλαμβανόμενες ή παρατεταμένες οχλήσεις, κατά την περίοδο αναπαραγωγής τους επειδή οι μητέρες πρέπει να δημιουργήσουν οικογενειακό δεσμό με τα μικρά τους. Η διακοπή του δεσμού μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη θνησιμότητα των νεογνών λόγω εγκατάλειψης από τις μητέρες τους».

Η ΣΜΠΕ όμως δεν παίρνει υπόψη τα χαρακτηριστικά της Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής της Γυάρου που ταυτίζονται με τις παραπάνω αναφορές. Δηλαδή ότι ο οικοτόπος 1170 εκτίνεται σε όλη τη θαλάσσια ζώνη της Γυάρου, ο μεγαλύτερος πληθυσμός του Μύχου στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο βρίσκεται στη Γυάρο και ότι το νησί αποτελεί σημαντικό βιότοπο αναπαραγωγής της φώκιας, όπου ζει ένας από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς της σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ευτυχώς το Περιφερειακό συμβούλιο προχθές, μετά από συζήτηση στάθηκε με αίσθημα ευθύνης απέναντι στα σπάνια είδη και τους οικότοπους της προστατευόμενης περιοχής της Γυάρου. Ζήτησε με μεγάλη πλειοψηφία την αποτροπή της συγκεκριμένης εγκατάστασης του Υπεράκτιου Πάρκου (ΠΟΑ-ΥΑΠ) εντός της προστατευόμενης περιοχής της Γυάρου. Έτσι θα κατέχουμε την Ευρωπαϊκή πρωτιά να συνεχίσουμε να προστατεύουμε το πιο απειλούμενο με εξαφάνιση θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης.