Δεσποτικό - Τσιμηντήρι 2020

Πραγματοποιήθηκε και φέτος -παρά τις δύσκολες συνθήκες λόγω των περιορισμών που επέβαλε η πανδημία του covid19- η συστηματική ανασκαφή της Εφορείας Κυκλάδων στο ιερό του Απόλλωνα στο Δεσποτικό και στο Τσιμηντήρι, υπό τη διεύθυνση του Γιάννου Κουράγιου (ΕΦΑΚΥΚ), με τη συνεργασία των αρχαιολόγων Ίλιας Νταϊφά και Αλεξάνδρας Αλεξανδρίδου (Επικ. Καθηγ. Πανεπιστημίο Ιωαννίνων), και τη συμμετοχή μικρού αριθμού φοιτητών από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Οι εργασίες διήρκησαν 4 εβδομάδες (22/6-17/7/2020), ενώ για ένα μήνα (5/6-4/7/2020) πραγματοποιήθηκαν και οι αναστηλωτικές εργασίες στο ναό και το εστιατόριο του ιερού του Απόλλωνα.

Δεσποτικό: Σε μικρή απόσταση δυτικά της μάντρας του ντόπιου βοσκού, στο νοτιότερο έως σήμερα διερευνημένο τμήμα της θέσης, εντοπίστηκε τμήμα ορθογώνιου κτιρίου μεγάλων διαστάσεων (8,65μ Χ 8,50μ). Το κτίριο είχε υποστεί πολύ μεγάλη διατάραξη και οι τοίχοι του είχαν καταρεύσει στο εσωτερικό του. Με βάση τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα μπορούν να διακριθούν τουλάχιστον δύο αρχιτεκτονικές φάσεις. Κατά την πρωιμότερη φάση είχε σχεδόν τετράγωνη κάτοψη και οριζόταν από τέσσερις τοίχους θεμελιωμένους στο φυσικό βράχο. Στη δεύτερη φάση γίνεται μία πιόσχημη εν ήδη προστώου προσθήκη στη βόρεια πλευρά. Ιδιαίτερα ισχυροί είναι ο δυτικός και βόρειος τοίχος της α’ φάσης του κτιρίου που σώζονται σε ύψος έως και 1,85μ., θεμελιωμένοι στο φυσικό βράχο. Η ισχυρή κατασκευή τους, το βάθος θεμελίωσης τους, η ανεύρεση κονιάματος και η μικρή ποσότητα ευρημάτων αποτελούν ισχυρές ενδείξεις για την αναγνώριση του κτιρίου ως δεξαμενή, η οποία πρέπει να εγκαταλείφθηκε και κάποια στιγμή να «μπαζώθηκε». Μάλιστα στη ΒΔ πλευρά του κτιρίου αποκαλύφθηκε και παρέμεινε κατά χώραν μεγάλο τμήμα του υστερότερου μπαζώματος με λίθους που φαίνεται να έχουν τοποθετηθεί σκόπιμα ιδιαίτερα επιμελημένα δημιουργώντας έναν τετράπλευρο χώρο διαστάσεων 2,24χ2,90. Η όλη διερεύνηση του κτιρίου απέδωσε ελάχιστη κεραμική διαφορετικής χρονολόγησης με θραύσματα όσο αρχαϊκά- κλασσικά όσο και ρωμαϊκά- βυζαντινά. Ο μεγάλος αριθμός κεράμων υποδεικνύει ότι το κτίριο ήταν στεγασμένο.

Τσιμηντήρι: Το μεγαλύτερο τμήμα της ανασκαφικής περιόδου 2020 αφιερώθηκε στην έρευνα στη νησίδα Τσιμηντήρι, με αποτελέσματα ιδιαίτερα σημαντικά. Το Τσιμηντήρι κατά την αρχαιότητα ήταν ενωμένο με το Δεσποτικό με ισθμό και αποτελούσε μέρος της εκτεταμένης λατρευτικής εγκατάστασης-δορυφόρου του ιερου του Απόλλωνα.

Στόχος ήταν να αποκαλυφθούν πληρέστερα και να καθαριστούν επιφανειακά τα κτίρια που είχαν ήδη εντοπιστεί το 2019, καθώς και να διερευνηθούν και άλλες κατασκευές στην βραχονησίδα. Με το πέρας των 2 εβδομάδων της έρευνας είχαν εντοπιστεί οκτώ κτίρια που καταλαμβάνουν τη νότια και ανατολική πλευρά του νησιού και κοιτούν προς το υπήνεμο λιμάνι και απέναντι στο ιερό.

Το Κτίριο Ατ είναι το δυτικότερο από όσα έχουν εντοπιστεί. Είναι επίμηκες, χτισμένο σε πλαγιά με ισχυρή κατωφέρεια και προσανατολισμό Β Ν. Αποτελείται από τρείς χώρους. Η απουσία ευρημάτων δεν επιτρέπει τη χρονολόγηση και την αποσαφήνιση του χαρακτήρα του. Σε μικρή απόσταση από αυτό εντοπίστηκαν αλλά δεν ανεσκάφσηαν δύο ακόμη κτίρια, το  Ητ, που αποτελείται από τουλάχιστον δύο χώρους και το Θτ.

Το Κτίριο Βτ είναι το μεγαλύτερο που έχει εντοπιστεί έως τώρα και το πρώτο που συναντά κανείς όταν προσεγγίζει το νησί από το νότο. Αποτελείται από τουλάχιστον πέντε χώρους, σε έναν από τους οποίους εντοπίστηκε μεγάλος αριθμός κεραμικής χρηστικής και θραυσμάτων ανάγλυφων πίθων. Το σημαντικότερο εύρημα από το κτίριο είναι λίθινο αντικείμενο πιθανότατα σήκωμα που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση υγρών ή στέρεων προϊόντων. Τα ευρήματα από το κτίριο δίνουν ένα χρονολογικό ορίζοντα από τον 7ο  έως τον πρώιμο 5ο αιώνα.

Βόρεια βρίσκεται το κτίριο Γτ, επίμηκες που διαχωρίζεται σε τουλάχιστον τέσσερις χώρους. Διερευνήθηκε επιφανειακά μόνο ο ανατολικότερος. Σε μικρή απόσταση δυτικά εντοπίζεται το σχεδόν τετράγωνο κτίριο Δτ, το οποίο φέτος δεν ανεσκάφη.

Δίπλα σε αυτό είναι το κτίριο Ετ, ορθογώνιας κάτοψης. Χωρίζεται σε τρείς χώρους, δύο στη Βόρεια και ένα στη Νότια πλευρά. Κάποιες δοκιμαστικές τομές σε κάποια σημεία του κτιρίου απέδωσαν λιγοστή κεραμική και ελάχιστα θραύσματα πίθων.

Δυτικά του κτιρίου Ετ, συνεχίστηκε η διερεύνηση και ο καθαρισμός του κτιρίου Ζτ, το κυκλικής κάτοψης κτίριο με διάμετρο 16,90. Δυστυχώς δεν υπήρχαν ευρήματα ενδεικτικά της χρονολόγησης και του χαρακτήρα του.

Όλα τα κτίρια στο Τσιμηντήρι έχουν πολύ μεγάλες διαστάσεις και ισχυρή κατασκευή, ενώ φαίνεται να σχετίζονται όλα μεταξύ τους δομικά δημιουργώντας ένα πυκνό οικοδομικό ιστό στην νότια πλευρά της βραχονησίδας που κατά την αρχαιότητα θα αποτελούσε την ΒΑ  ακτή του υπήνεμου λιμανιού. Όπως είχε ήδη υποτεθεί πέρυσι, τα κτίρια αυτά πρέπει να είχαν δημόσιο χαρακτήρα και να σχετίζονταν με τη λειτουργία του λιμανιού. Άλλωστε το Τσιμηντήρι ουσιαστικά αποτελούσε τον ισθμό που ένωνε Αντίπαρο-Δεσποτικό και δια μέσου αυτού ήταν δυνατή η πρόσβαση προς το ιερό και από την Αντίπαρο.

Αναστήλωση: Σημαντική πρόοδο σημείωσαν οι εργασίες αναστήλωσης του αρχαϊκού ναού και του εστιατορίου του ιερού που βαίνουν προς την ολοκλήρωσή τους. Ήδη από το Νοέμβριο του 2019 είχαν απομακρυνθεί οι σκαλωσιές από την κιονοστοιχία του εστιατορίου μετά την ολοκλήρωση της αναστήλωσης της. Φέτος, έγιναν εργασίες στο βόρειο και δυτικό τοίχο του ναού που συμπληρώθηκαν με νέους και αρχαίους δόμους, στο θυραίο τοίχο των δωματίων του ναού και στα κατώφλια, στις παραστάδες ναού και εστιατορίου και στους σπονδύλους ναού και εστιατορίου. Τέλος, ένα σημαντικό βήμα επετεύχθη με την τοποθέτηση και προσαρμογή στον θριγκό του ναού πέντε αρχαίων τριγλύφων, δύο αρχαίων και δύο νέων μετοπών. Το μνημείο πλέον έχει φτάσει στο τελικό ύψος βάσει της εγκεκριμένης μελέτης (αρχιτ. Γ. Ορεστίδης) και αποκτώντας ξανά την τρισδιάστατη υπόσταση του δεσπόζει στο τοπίο.