«Στη μνήμη της δασκάλας Ειρήνης Κονδύλη και των μαθητών, Αθανασίου Β. Φωκιανού και Φραγκίσκας Δ. Τσαντάνη, που σκοτώθηκαν την ώρα του μαθήματος, σε βομβαρδισμό την κατοχή».

Δεν είχαν περάσει ούτε έξι μήνες από τότε που η Πάρος, στην κατοχή, είχε τους δύο πρώτους νεκρούς από επιδρομή συμμαχικών αεροπλάνων. Τον εμποροπλοίαρχο, Κωνσταντή Αργουζή και τον μηχανικό, Χαρίλαο Τεμπονέρα. Ένα νέο δράμα συγκλόνισε τη μικρή κοινωνία του νησιού: ο βομβαρδισμός του δημοτικού σχολείου Παροικιάς, με θύματα τη δασκάλα και τους μαθητές της.

Την εποχή εκείνη η Παροικιά είχε μόνο ένα δημοτικό σχολείο στο οποίο φοιτούσαν 350 μαθητές. Ο μεγάλος αριθμός μαθητών δικαιολογείται γιατί οι οικογένειες είχαν τότε πολλά παιδιά, αλλά και γιατί στην κατοχή είχαν εγκατασταθεί και άλλες οικογένειες παριανών από την Αθήνα, που τους θέριζε η πείνα. Γι’ αυτούς τους λόγους το σχολείο χρησιμοποιούσε για τη στέγαση του ευρύχωρα κελιά της Εκατονταπυλιανής και δύο μισθωμένες αίθουσες, καθώς και κάποια κελιά για τη στέγαση του οκταθέσιου γυμνασίου. Το διδακτικό προσωπικό εκείνο το διάστημα αποτελείτο από τον διευθυντή, Παναγιώτη Κέκα, την Ειρήνη Κονδύλη, Κατίνα Πατέλη, Μαρία Τσαντουλή-Αργυροπούλου, Χρυσούλα Λαχάνου, Κατίνα Κωφού και τον Νικόλαο Κρητικό.

Ένα από τα κελιά που χρησιμοποιούσε το σχολείο ήταν στη γωνία της δυτικής και νότιας πτέρυγας του κτηριακού συγκροτήματος της Εκατονταπυλιανής. Σ’ αυτό το κελί το σχολικό έτος 1943-1944 στεγαζόταν ένα τμήμα της Β’ τάξης του δημοτικού, με δασκάλα την αείμνηστη Ειρήνη Κονδύλη. Στις 14/1/1944 -κατά τη διάρκεια της τρίτης διδακτικής ώρας- μια έκρηξη συγκλόνισε ολόκληρο το κτηριακό συγκρότημα.

Από την έκρηξη έσπασαν τα τζάμια από τα παράθυρα και οι μαθητές προσπάθησαν να καλυφθούν κάτω από τα θρανία. Ένα σύννεφο σκόνης είχε καλύψει το κτήριο. Όσοι είχαν παιδιά στο σχολείο έτρεχαν πανικόβλητοι εκεί για τα να βρουν. Πλήθος ανθρώπων κατάκλυσαν την περιοχή γύρω από σχολείο και την Εκατονταπυλιανή.

Το λιμάνι της Παροικιάς δεχόταν συχνά επιδρομές συμμαχικών αεροπλάνων που προσπαθούσαν να εξουδετερώσουν κάθε πλεούμενο, για να μην μπορούν οι γερμανοί να τα χρησιμοποιήσουν σε πολεμικές επιχειρήσεις. Έτσι, στην αεροπορική επιδρομή στις 14/1/1944 δύο ρουκέτες που προορίζονταν για το λιμάνι, εκτοξεύτηκαν από αεροπλάνο και έπληξαν το κελί της Εκατονταπυλιανής. Η πρώτη ρουκέτα πρόσκρουσε επάνω ψηλά στο νότιο τοίχο του κελιού, έκανε μια μεγάλη τρύπα, από την οποία πέρασε και έσκασε στην απέναντι γωνία δίπλα στην έδρα της δασκάλας. Με την έκρηξη δημιούργησε μια μεγαλύτερη τρύπα στο ενδιάμεσο τοίχο, από τον οποίο πέρασε η δεύτερη ρουκέτα που κατέληξε στο επόμενο κελί χωρίς να εκραγεί. Η πρώτη ρουκέτα δημιούργησε το κακό. Κομμάτιασε την άτυχη δασκάλα Ειρήνη Κονδύλη πάνω στην έδρα και σκότωσε τους δύο μαθητές, Θανάση Βασ. Φωκιανό και Φραγκίσκα Δημ. Τσαντάνη, που τη μοιραία στιγμή ήταν κοντά στη δασκάλα για έλεγχο των τετραδίων. Επτά παιδιά τραυματίστηκαν. Πιο σοβαρά η Λαμπρινή Μαλατέστα, με κατάγματα στο δεξί χέρι, η Εύα Ποπολάνου, με τραύματα στο πρόσωπο και η Μαρίνα Μηλαίου.

Στις 4 το απόγευμα της ίδια ημέρας, έγινε στην Εκατονταπυλιανή η κηδεία των αθώων θυμάτων. Τα φέρετρα είχαν τοποθετηθεί στο κέντρο του ναού. Στη μέση της δασκάλας και δεξιά και αριστερά των παιδιών.

Τα μαθήματα σταμάτησαν με σχετική διαταγή. Άλλωστε οι γονείς δεν έστελναν τα παιδιά στο σχολείο γιατί ήταν κοντά στο λιμάνι, αφού υπήρξαν κι άλλα περιστατικά με βόμβες που έπληξαν σπίτια της περιοχής, χωρίς θύματα ευτυχώς.

Η επαναλειτουργία του σχολείου αποφασίστηκε στα μέσα Μαρτίου και για αίθουσες χρησιμοποιήθηκαν τα διασκορπισμένα παρεκκλήσια της Παροικιάς και το Αγροκήπιο. Αυτό το σχολικό έτος δεν τελείωσε με τις θερινές διακοπές. Συνεχίστηκε τον Σεπτέμβριο και έληξε τον Δεκέμβριο, για να συμπληρωθούν τα κενά που είχαν δημιουργηθεί.

Πηγές: «Αναμνήσεις ενός Παριανού» του Παν. Ι. Πατέλλη

Χριστόδουλος Α. Μαούνης