600 εκατομμύρια πουλιά έχουν χαθεί στην ΕΕ τις τελευταίες δεκαετίες
/Μόλις έναν μήνα μετά τη δημοσίευση του αναθεωρημένου Κόκκινου Καταλόγου των Απειλούμενων Πουλιών της Ευρώπης, δημοσιοποιηθήκαν στο έγκριτο περιοδικό «Ecology and Evolution» τα αποτελέσματα μίας νέας έρευνας από τη BirdLife International και τις Ορνιθολογικές Οργανώσεις της Βρετανίας και της Τσεχίας που κρούει εκ νέου τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση της ορνιθοπανίδας, αλλά και εν γένει της βιοποικιλότητας, στην Ευρώπη.
Η έρευνα εκτιμά πως, από το 1980 έως το 2017, ο αριθμός των αναπαραγόμενων πουλιών στην ΕΕ έχει μειωθεί κατά περίπου 600 εκατομμύρια άτομα. Πρόκειται για μία μείωση της τάξης του 17-19%, ή με άλλα λόγια, μέσα σε 37 χρόνια ένα στα έξι πουλιά στην Ευρώπη έχει χαθεί. Τα ορνιθολογικά δεδομένα της έρευνας αντλήθηκαν από τις αναφορές που τα Κράτη–Μέλη υποχρεούνται να υποβάλουν στην ΕΕ στο πλαίσιο της εφαρμογής της Οδηγίας για τα Πουλιά, καθώς και από το Πανευρωπαϊκό Πρόγραμμα Παρακολούθησης των Κοινών Ειδών Πουλιών, που στην Ελλάδα συντονίζει η Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία.
Αυτή η δραματική συνολική μείωση, απαρτίζεται από τις τάσεις των πληθυσμών εκατοντάδων ειδών, κάποια από τα οποία παρουσιάζουν αύξηση, ενώ για πολλά άλλα καταγράφεται σημαντική μείωση, στην πλειοψηφία τους κοινά είδη πουλιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι, για τα είδη που αυξάνονται οι πληθυσμοί τους εκτιμάται πως σήμερα απαντούν 340 εκ. περισσότερα πουλιά σε σύγκριση με το 1980, ενώ οι αντίστοιχες απώλειες των ειδών τα οποία μειώνονται, ισοδυναμούν με 900 εκ. λιγότερα πουλιά.
Από τη μακρά λίστα των συνολικά 175 ειδών που σημειώνουν μείωση, οκτώ (8) είδη έχουν ανακηρυχθεί ως οι μεγάλοι «χαμένοι» (Σπιτοσπουργίτης, Κιτρινοσουσουράδα, Ψαρόνι, Σιταρήθρα, Θαμνοφυλλοσκόπος, Σκαρθάκι, Φανέτο, Δεντροσπουργίτης) αντιπροσωπεύοντας το 69% της συνολικής καταγραφόμενης μείωσης.
Συγκρίνοντας τις τάσεις των πληθυσμών ανά είδος βιοτόπου, οι σημαντικότερες απώλειες καταγράφονται σε είδη των αγροτικών και λιβαδικών οικοσυστημάτων. Όπως έχουν καταδείξει και άλλες έρευνες στο παρελθόν, οι αλλαγές στις γεωργικές πρακτικές ευθύνονται κατά πολύ για την απότομη μείωση που σημειώθηκε κατά τη δεκαετία 1980-90, ενώ παρατηρείται μια επιβράδυνση κατά την τελευταία δεκαετία. Άλλα είδη που παρουσιάζουν αναλογικά επίσης μεγάλη μείωση είναι οι μετανάστες μεγάλων αποστάσεων, όπως η Κιτρινοσουσουράδα και ο Θαμνοφυλλοσκόπος, αλλά και κάποια παρυδάτια είδη πουλιών.
Η γενικότερη μείωση των πληθυσμών πουλιών που παρουσιάζει η μελέτη αποδίδεται κατά κύριο λόγο στη σημαντική μείωση των κοινών ειδών. Όσο κι αν φαντάζει απίστευτο, η μεγαλύτερη πληθυσμιακή μείωση πανευρωπαϊκά αφορά τον κοινό μας Σπιτοσπουργίτη, είδος που καταγράφει απώλειες της τάξης του 50%, έχοντας μειωθεί, από το 1980, κατά 247 εκατομμύρια άτομα! Η πτώση παρατηρείται τόσο στους αγροτικούς όσο και στους αστικούς πληθυσμούς του σπουργιτιού και, παρόλο που τα αίτια αυτής της δραματικής μείωσης δεν είναι απολύτως ξεκάθαρα, κύριοι παράγοντες θεωρούνται η έλλειψη τροφής εξαιτίας της απώλειας κατάλληλων ενδιαιτημάτων, η ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά και ορισμένες ασθένειες των πουλιών.
Από τα 378 είδη που έλαβε υπόψη της η έρευνα, 203 σημειώνουν αύξηση, με κυριότερα τον Μαυροσκούφη, τον Δεντροφυλλοσκόπο, τον Κότσυφα, τον Τρυποφράχτη, την Καρδερίνα, τoν Κοκκινολαίμη, τη Φάσσα και τη Γαλαζοπαπαδίτσα. Οι λόγοι που έχουν οδηγήσει σε αυτές τις αυξητικές τάσεις, δεν είναι εύκολο να ερμηνευθούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η βελτίωση ενδέχεται να σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, είδη όπως ο Τρυποφράχτης, φαίνεται πως επωφελούνται από τους ηπιότερους χειμώνες που διανύουμε τα τελευταία χρόνια, ενώ άλλα είδη έχουν ενδεχομένως ανακάμψει λόγω της προσαρμοστικότητάς τους σε ανθρωπογενή περιβάλλοντα.
Εντός της ΕΕ, τα αποτελέσματα καταδεικνύουν την τεράστια συμβολή που είχαν οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τα Πουλιά και τους οικοτόπους στη νομική προστασία των ειδών και των βιοτόπων τους, καθώς και η διεύρυνση του πανευρωπαϊκού δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάκαμψη επτά (7) ειδών αρπακτικών πουλιών, οι πληθυσμοί των οποίων έχουν ευνοηθεί στην Ευρώπη από την αυξημένη προστασία μέσω στοχευμένων δράσεων διατήρησης (π.χ. Προγράμματα LIFE), τη μείωση χρήσης φυτοφαρμάκων και την ελάττωση της παράνομης καταδίωξης συγκριτικά με την προ Ευρωπαϊκών Οδηγιών εποχή.
Η συγκεκριμένη έρευνα δεν θα ήταν εφικτή χωρίς την εντυπωσιακή συμμετοχή χιλιάδων εθελοντών παρατηρητών πουλιών στη συλλογή δεδομένων σε πάνω από 30 Ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, που αναδεικνύει τη αναντικατάστατη σημασία των μακροχρόνιων προγραμμάτων Επιστήμης των Πολιτών.
Παρόλη τη σημασία των προγραμμάτων διατήρησης και παρακολούθησης για την ορνιθοπανίδα της Ευρώπης, η σημαντική μείωση των κοινών ειδών στις χώρες της ΕΕ είναι κρίσιμης σημασίας, καθώς καταδεικνύει πρόβλημα στην ίδια τη δομή των οικοσυστημάτων και των λειτουργιών που επιτελούν και δυνητικά στις οικοσυστημικές υπηρεσίες που προσφέρουν.
Είναι φανερό πως η στόχευση στην προστασία των απειλούμενων ειδών δεν είναι πλέον αρκετή για να υποστηρίξει τους πληθυσμούς των κοινών ειδών, που χάνονται μπροστά στα μάτια μας. Η Φύση σημαίνει συναγερμό. Είναι επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπίσουμε την περιβαλλοντική και την κλιματική κρίση ενιαία, μέσω της υποστήριξης των αγρο-περιβαλλοντικών προγραμμάτων, της προστασίας των ειδών, της αειφορικής δασοπονίας και αλιείας και φυσικά της επέκτασης του δικτύου των προστατευόμενων περιοχών.
