Το χωριό μας, οι Λεύκες της Πάρου, ήταν από τα πρωτοπόρα στον τομέα ανέγερσης Ηρώου, χωριά της Ελλάδος και το δεύτερο, με ένα χρόνο διαφορά, από το πρώτο (που ήταν η Παροικιά), χωριό της Πάρου.

Οι κάτοικοι των Λευκών, με το βαθύ αίσθημα εθνικής, ιστορικής και πατριωτικής ευθύνης, με την πίστη στα προαιώνια ιδανικά, τις ακατάλυτες αξίες και αρχές, και τις παραδόσεις της φυλής μας, που τους διέκρινε, θεώρησαν ηθικό καθήκον και ιερό χρέος τους, να ανεγείρουν Μνημείο/Ηρώο, για να εκδηλώσουν τον σεβασμό, την ευγνωμοσύνη και τον θαυμασμό τους προς τα εβδομήντα δύο παλληκάρια τους, που θυσιάστηκαν για την πατρίδα στα πεδία των μαχών, κατά τους πολέμους της περιόδου 1912-1922 (Βαλκανικούς, Πρώτος Παγκόσμιος, Μικρασιατικός).

Και όταν το 1925, οι ξενιτεμένοι Λευκιανοί ίδρυσαν τον «Προοδευτικό Σύλλογό» τους στην Αθήνα, έθεσαν ως πρωταρχικό τους μέλημα την ικανοποίηση του διακαούς πόθου και της γενικής απαίτησης όλων των κατοίκων του χωριού, την ανέγερση Μνημείου/Ηρώου προς τιμήν των πεσόντων στους πολέμους παιδιών τους, αφού όλες σχεδόν οι οικογένειες των Λευκών είχαν απολέσει κάποιο προσφιλές τους πρόσωπο στο πεδίο της μάχης. Και δεν γνωρίζω αν μπορεί να βρεθεί άλλο χωριό, με πληθυσμό ανάλογο με αυτό των Λευκών, στην ελληνική επικράτεια, που να έχει 72 νεκρούς στους πολέμους της ίδιας περιόδου.

Το απαιτούμενο για το έργο του Μνημείου/Ηρώου χρηματικό ποσό, παρόλο που ήταν υψηλό, για τα ισχνά βαλάντια, των μελών του Συλλόγου,της Κοινότητας των Λευκών και των κατοίκων του χωριού, συγκεντρώθηκε μετά από άοκνες και συντονισμένες προσπάθειες όλων των εμπλεκομένων, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά τη φιλοπατρία των Λευκιανών και την αγάπη προς τη γενέτειρά τους.

Έτσι τον Ιούνιο του 1927, τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος του Ηρώου των Λευκών, πάνω από την περιοχή του Ράμνου, στη θέση «Καλλιθέα», ανατολικά του δεύτερου δημοτικού σχολείου των Λευκών (σήμερα λειτουργεί ως νηπιαγωγείο). Και μετά ένα χρόνο, στις 4 Ιουνίου 1928, την ημέρα του εορτασμού του Μητροπολιτικού Ναού των Λευκών, της Αγίας Τριάδας, έγιναν με κάθε επισημότητα τα εγκαίνια του Ηρώου, παρουσία του Νομάρχη των Κυκλάδων, των Αρχών της Πάρου, των συγγενών των πεσόντων και πλήθος κόσμου από όλο το νησί.

Η μαρμάρινη στήλη του Ηρώου, φέρει στο πάνω μέρος της πρόσοψής της το ανάγλυφο της σκεπτόμενης Αθηνάς και στην κορυφή της τον αετό, με δάφνινο κλαδί στο ράμφος του. Το μάρμαρο της στήλης του Ηρώου, βγαλμένο από τα σπλάχνα της Παριανής γης, έφερε χαραγμένα επάνω τα εβδομήντα δύο ονόματα, των αθάνατων ηρωικών νεκρών που η ίδια παριανή γη ανέθρεψε. Αργότερα προστέθηκαν στον κατάλογο του Ηρώου, άλλα δεκαέξι ονόματα Λευκιανών, που θυσιάστηκαν για την πατρίδα στους πολέμους της περιόδου 1940-1949 (Ελληνοϊταλικός, Εθνική Αντίσταση, Εμφύλιος), ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των πεσόντων σε ογδόντα οκτώ.

Στη θέση που τοποθετήθηκε αρχικά (Καλλιθέα) το Ηρώο, παρέμεινε για πενήντα περίπου χρόνια. Το 1975, μεταφέρθηκε για πρακτικούς κυρίως λόγους, στην υπό διαμόρφωση πλατεία Αρετής των Λευκιανών, στη θέση που ήταν παλιά ο σχολικός κήπος, στη συνοικία Πηγάδα. Μεταξύ του πρώτου δημοτικού σχολείου Λευκών και του Αυγουστινείου Ιδρύματος. (Στην παλιά θέση του Ηρώου χτίστηκε ξενοδοχείο από τον Ε.Ο.Τ. το «Ξενία», αργότερα ονομάστηκε «Πάνθεον» και σήμερα «Σπίτι της Λογοτεχνίας»). Για τη δημιουργία της πλατείας Αρετής των Λευκιανών, έγινε ευρεία επιχωμάτωση του σχολικού κήπου και κάλυψη του πηγαδιού που υπήρχε σε αυτόν, ώστε το ύψος του κήπου να φτάσει στο ίδιο επίπεδο με τον δρόμο του Ράμνου.

Στις 26 Αυγούστου 1979, έγιναν σε μεγαλοπρεπή τελετή τα εγκαίνια του Ηρώου και της πλατείας της Αρετής των Λευκιανών, παρουσία πολλών επισήμων, όλων των Λευκιανών και πλήθος κόσμου από τα άλλα χωριά της Πάρου. Πρωτεργάτης και πάλι για την πραγματοποίηση των έργων της μεταφοράς του Ηρώου και της δημιουργίας της πλατείας της αρετής των Λευκιανών, ήταν ο «Προοδευτικός Σύλλογος Λευκιανών» της Αθήνας, συνεπικουρούμενος, όπως πάντα άλλωστε, από την κοινότητα των Λευκών και από τους απανταχού της γης Λευκιανούς, που πρόθυμα πρόσφεραν είτε τον οβολό τους είτε προσωπική εργασία. (Περισσότερες πληροφορίες για το Ηρώο, τα ονόματα των πεσόντων και την πλατεία της Αρετής των Λευκιανών, περιλαμβάνονται στα βιβλία: α) Ν. Χ. Αλιπράντη «Προοδευτικός Σύλλογος Λευκιανών Πάρου», Αθήνα 1995, β) Του ιδίου, «Το Ηρώον και η Πλατεία Αρετής των Λευκιανών», Αθήνα 1980 και γ) Ε. Ν. Καστανιά «Λεύκες Πάρου Πεντέμισι Αιώνες Ιστορία», Αθήνα 1998).

Αφορμή για να γράψω ετούτο το κείμενο, μου έδωσαν δύο επιστολές και μερικές φωτοτυπίες φωτογραφιών που, πριν από 20 χρόνια (το 2000), μου είχε στείλει ο παιδικός μου φίλος, ο μακαρίτης Λυκούργος Χανιώτης (1929-2010), τις οποίες είχα φυλάξει στο αρχείο μου, όπως έκανα πάντα με τα σημειώματα και τις επιστολές του Λυκούργου, και περίμεναν καρτερικά τόσα χρόνια, για να έλθουν κάποτε στη δημοσιότητα.

Για τον Λυκούργο τον Χανιώτη, τον φίλο μου, τον άνθρωπο, τον αγνό πατριώτη, τον αυτοδίδακτο, τον ακάματο μελετητή, τον για μια δωδεκαετία (1965-1972) γραμματέα της κοινότητας των Λευκών, έχω ήδη γράψει, για τη ζωή και τις δυνατότητές του, σε προηγούμενα τεύχη των «Παριανών» (τεύχος 150, Ιούλ-Σεπτ. 2018, τ. 151, Οκτ.-Δεκ. 2018 και τ.152, Ιαν.-Μαρ. 2019), καθώς και στη «Φωνή της Πάρου» (φύλλα 475 Νοε. 2018, 483,484 Φεβρ.2019, 499, 500 Μαϊ.-Ιούν. 2019).

(Συνεχίζεται)

Ευάγγελος Νικ. Καστανιάς